ดีปลี – สมุนไพรดีปลี – Long pepper

ชื่อวิทยาศาสตร์  Piper retrofractum  Vahl
ชื่อสามัญ   long pepper
วงศ์    Piperaceae

ดีปลี ไม้สมุนไพรนำมาทำยาสมุนไพร ใช้รักษาโรคได้หลากหลายชนิดนัก โดยออกฤทธิ์กระตุ้นการทำงานของระบบในการย่อยอาหารและระบบหายใจได้ดี ดีปลีจึงถูกจัดว่าเป็นตัวยาสำคัญตัวหนึ่ง ในตำรับยาหลายขนานเป็นส่วนผสมที่ใช้แก้ปัญหาเกี่ยวกับเรื่องกระเพาะและลำไส้

ดีปลีเป็นไม้เถา รากฝอยจะออกบริเวณข้อเพื่อใช้ยึดเกาะ
ส่วนใบ เป็นใบเดี่ยวรูปไข่แกมขอบขนาน กว้างอยู่ประมาณ 3-5 ซม. ยาวอยู่ที่ 7-10 ซม. มีสีเขียวเข้มเป็นมัน ดอก ช่อ ออกตามซอกใบ ดอกย่อยอัดกันจนแน่น แยกเพศ
ผล เป็นผลสด มีสีเขียว เมื่อสุกจัดจะเปลี่ยนเป็นสีแดง มีรสที่เผ็ดร้อน ส่วนที่นำมาใช้เป็นยา ได้แก่ ใบ ราก เถา ดอก ผลแก่แต่ยังไม่สุก หรือจะนำไปตากแดดให้แห้งก็ได้

สมุนไพรดีปลี เป็นพืชชนิดเดียวกันกับชะพลูและพลู กลิ่นหอมเป็นสิ่งที่มีมาคู่กันกับพืชในวงศ์นี้โดยเฉพาะ เป็นเพราะมีน้ำมันหอมระเหยซ่อนอยู่ ลำต้น และ ผลดีปลีนั้นก็เหมือนพืชผักที่ไม่ค่อยมีคนรู้จักและไม่ค่อยได้ยิน แต่มีชื่อว่าเป็นเครื่องเทศชนิดหนึ่ง แต่ที่คนมักไม่รู้จักคือ ต้น ผล ใบนั้นจะมีรูปร่างอย่างไรนั้นคนมักไม่ค่อยรู้ อย่าว่าแต่ต้นเลยที่ไม่ค่อยมีคนรู้จัก ดีปลีที่เป็นเครื่องเทศเองนั้นคงมีไม่มากคนที่รู้จักดี นอกซะจากคนที่ต้องใช้บ่อย ๆ ดีปลีจะพบได้ตามพื้นที่ที่มีฝนตกชุก มีความชื้นค่อนข้างสูง มักจะมีพืชในวงศ์ PIPERACEAE หรือวงศ์ของพริกไทย ขึ้นได้ดีมีมากมาย พืชในวงศ์นี้ก็ได้แก่พริกไทย ชะพลูและพลู ดีปลีนั้นก็เป็นหนึ่งในสมาชิกวงศ์พืชดังกล่าวนี้ด้วย การเติบโตนั้นจะสามารถเติบโตได้ดีในทุกภาคขอประเทศไทย ขอเพียงให้ชุ่มชื้นและมีแดดส่องลงมาเพียงร่มรำไร ดีปลีก็พริดอกออกผลให้คนมาเก็บไปกินแล้ว การเก็บไปตากแห้งทำยา ทำเครื่องเทศปรุงรสปรุงกลิ่นอาหารให้น่ารับประทาน

สรรพคุณทางยา

ราก สามารถใช้แก้พิษอัมพฤกษ์ อัมพาต พิษปัตคาด แก้ตัวร้อน แก้พิษคุดทะราดให้ปิดธาตุ แก้ท้องร่วง ขับลมในลำไส้  แก้คุดทะราด
เถา แก้พิษงูได้ ขับเสมหะ แก้ปวดฟัน ปวดท้อง จุกเสียด แก้เสมหะพิการ แก้ลมอัมพฤกษ์ แก้มุตฆาต

ใบ  แก้อาการปวดเมื่อย แก้เส้นเอ็น แก้ปวดข้อ
ดอก แก้อาการคลื่นไส้อาเจียนได้ดี แก้จุกเสียดแน่นท้อง สามารถเป็นยาขับลมในลำไส้ให้ผายลมและเรอออกมา แก้หืด ไอ รักษาริดสีดวคุดทะราด แก้ลมวิงเวียน แก้เสมหะ น้ำลายเหนียว แก้ไอ บำรุงธาตุ แก้ท้องเสีย แก้ปถวีธาตุ 20 ประการ แก้อัมพาต และเส้นปัตคาด ผลแก่จัด ที่รสเผ็ดร้อน ใช้แก้ลม บำรุงธาตุไฟ แก้หืดไอ แก้เสมหะ (หลังเป็นไข้หวัด) แก้หลอดลมอักเสบ ยาขับระดูในผู้หญิง ยาธาตุ ทาแก้ปวดเมื่อยและอักเสบของกล้ามเนื้อ แก้อาการท้องขึ้น ท้องอืดเฟ้อ แน่นจุกเสียด ขับลม บำรุงธาตุ ใช้ประกอบตำรายาที่ใช้รักษาโรคเกี่ยวกับระบบย่อยอาหาร ธาตุไม่ปกติ (ใช้เป็นยาขับลม แต่ไม่นิยมนำมาใช้ โดยมากจะนำมาเป็นเครื่องเทศ)

วิธีในการใช้ และปริมาณที่จะใช้

รักษาอาการปวดท้อง ท้องอืด ท้องเฟ้อ และแก้อาการคลื่นไส้อาเจียนที่เกิดจากธาตุไม่ปกติ
ให้ใช้ผลของดีปลีแก่แห้ง 1 กำมือ (หรือประมาณ 10-15 ผล) ต้มเอาน้ำมาดื่มกิน ถ้าไม่มีผล ให้ใช้เถาของดีปลีต้มแทนได้

รักษาอาการไอ ใช้ขับเสมหะ
ให้นำผลแห้งแก่ ประมาณครึ่งหนึ่งของผล ฝนเข้าผสมกับน้ำมะนาวใส่เกลือลงไปด้วยเล็กน้อย นำยาที่ได้ไปกวาดคอ หรือผสมน้ำใช้จิบบ่อย ๆ
ส่วนของผลดีปลีแห้ง สามารถนำมาใช้เป็นเครื่องเทศ ในการประกอบอาหาร ซึ่งผลดีปลีนั้นจะมีรสเผ็ดร้อน และขม
สารเคมีที่พบได้ในดีปลี
มีน้ำมันหอมระเหย และแอลคาลอยด์ ชื่อ P-Methoxy acetophenone, Dihydrocarveol, Piperine, Pipelatine Piperlongumine, Sylvatine และ Pyridine alkaloids อื่น ๆ