ดอกอัญชัน

ชื่อสมุนไพร : อัญชัน
ชื่ออังกฤษ : Asian pigeonwings
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Clitoria ternatea L. Vahl
อาณาจักร: พืช (Plantae)
ชื่อวงศ์ : Fabaceae
วงศ์ย่อย: Faboideae
เผ่า: Cicereae
สกุล: Clitoria
ชื่อเรียกอื่น ๆ : แดงชัน (เชียงใหม่) และเอื้องชัน (เหนือ)

สำหรับ ดอกอัญชัน ใครเข้ามาอ่านคงไม่คุ้นว่าทำไมถึงเรียกสมุนไพรอัญชัน เราเคยได้ยินกันแต่เรียกชื่อของเขาอย่างเดียว ดอกอัญชัน แต่วันนี้จะมาบอกถึงสรรพคุณของ ดอกอัญชัน ที่ต่างออกไป บางคนก็คิดว่าได้แค่ใส่ผม ทำเป็นสีผสมต่าง ๆ แต่ว่ายังมีสรรพคุณอีกหลายอย่างอยู่ใน ดอกอัญชัน ที่หลาย ๆ คนยังไม่รู้ เริ่มจากการทำความรู้จักรายละเอียดของ อัญชันกันก่อนเลยครับ

สมุนไพร ดอกอัญชันจัดเป็นไม้เลื้อยที่มีเนื้ออ่อน อายุสั้น จะใช้ยอดเลื้อยพันสิ่งต่าง ๆ เช่นต้นไม้ พุ่มไม้ รั่ว ลำต้นจะมีขนปกคลุม
ส่วนของใบประกอบแบบขนนก จะเรียงตรงข้ามกันความยาวประมาณ 6-12 เซนติเมตร มีใบย่อยเป็นรูปไข่ประมาณ 5-7 ใบ มีใบกว้าง 2-3 เซนติเมตร และยาว 3-5 เซนติเมตร ปลายใบจะแหลม โคนใบมน ด้านล่างของผิวใบจะมีขนหนาปกคลุม จะมีถิ่นกำเนิดในอเมริกาใต้ และสามารถจะปลูกได้ทั่วไปในเขตร้อน เมื่อนำดอกมาคั้นออกมา จะได้เป็นสีฟ้า

ส่วนของดอกอัญชันจะมี สีขาว ฟ้า และสีม่วง ดอกจะออกแบบเดี่ยว ๆ รูปทรงของดอกจะดูแล้วเหมือนฝาหอยเชลล์ออกเป็นคู่อยู่ตามซอกใบ กลีบดอกมี 5 กลีบ ดอกบานเต็มที่ยาว 2.5-3.5 เซนติเมตร กลีบคลุมรูปกลม
ปลายจะเว้าเป็นแอ่ง ตรงกลางจะมีสีเหลือง มีทั้งดอกซ้อนและดอกลา ดอกชั้นเดียวกลีบชั่นนอกจะมีขนาดที่ใหญ่ กลางกลีบสีเหลือง ส่วนกลีบชั้นในจะมีขนาดเล็กแต่ดอกซ้อนกลีบดอกมีขนาดเท่ากัน ซ้อนเวียนกันเป็นเกลียว ออกดอกได้ตลอดทั้งปี ผลแห้งแตก เป็นฝักแบน
กว้าง 1-1.5 เซนติเมตร และยาวประมาณ 5-8 เซนติเมตร เมล็ดเป็นรูปไตและมีสีดำ มี 5-10 เมล็ด

สรรพคุณจากดอกอัญชันและส่วนที่สามารถนำมาใช้ทำเป็นยา
ดอก ราก เมล็ด ใบ
     ใบอัญชันส่วนของดอกส่วนใหญ่จะสกัดสีจากสีของดอกมาทำสีผสมอาหาร ช่วยปลูกผมทำให้ผมดกดำเงางามขึ้น ใช้ทาคิ้ว ทาหัว เป็นยาปลูกผม หรือขน
     ส่วนของเมล็ดสามารถนำมาใช้ทำเป็นยาระบาย
     ส่วนราก นำมาใช้บำรุงดวงตา ทำให้ตาสว่าง แก้ตาฟาง ตาแฉะ และนำมาถูฟันแก้ปวดฟันได้ ปรุงเป็นยาขับปัสสาวะ แก้ปัสสาวะพิการ แก้ปวดฟัน ทำ ให้ฟันทน นำรากมาถูกับน้ำฝนสามารถนำมาใช้หยอดหู หยอดตาได้ มีรสเย็นจืด
     ใบสดและดอกสดนำมาคั้นเอาน้ำมาใช้หยอดตา ตาแฉะ มืดมัว แก้ตาอักเสบได้ ฝ้าฟาง

อัญชันในวรรณคดีที่เราเคยได้ยินกันมา
ในสมัยก่อนหรืออาจได้ยินจากผู้เฒ่าผู้แก่ว่า หญิงสาวสมัยก่อนนั้นจะมักนำดอกอัญชันมาเขียนคิ้วเพื่อให้คิ้วดำขลับ ในนิราศธารโศก และ มหาชาติคำหลวง ได้เปรียบเทียบคิ้วของหญิงสาวนั้นว่างามราวดอกอัญชัน

วิธีนำมาใช้ประโยชน์
ส่วนใหญ่จะนำสีจากดอกอัญชันดอกสีน้ำเงิน ซึ่งจะมีสาร Anthocyanin ใช้ ทำสีขนมต่าง ๆ อย่างเช่น ขนมดอกอัญชัน ขนมช่อม่วง หรือนำไปทำน้ำดื่มสมุนไพรก็ได้ น้ำสีม่วงสวยและทำให้น่ากินมากขึ้น
เพราะสีของดอกอัญชันจะสามารถละลายน้ำได้ รวมทั้งสีเปลี่ยนไปตามความเป็นกรดด่าง เหมือนกับกระดาษลิตมัสที่ใช้ตรวจสอบความ เป็นกรดด่างของสารละลายทางวิทยาศาสตร์

ประโยชน์จากน้ำดอกอัญชันดอกอัญชัน1

ทำเป็นสีผสมอาหารมีความปลอดภัยต่อร่างกาย
สามารถนำมาทำเป็นเครื่องดื่มแก้กระหาย และยังมีฤทธิ์เป็นสารต้านอนุมูลอิสระ เสริมภูมิต้านทานได้อีกด้วย

ช่วยเพิ่มความสามารถในการมองเห็นให้ดียิ่งขึ้น เนื่องจากในดอกอัญชัญมีสารที่จะไปเพิ่มการไหลเวียนในหลอดเลือดเล็ก ๆ อย่างเช่น หลอดเลือดส่วนปลาย ทำให้กลไกต่าง ๆ ที่ทำงานเกี่ยวกับด้านของการมองเห็นให้มีความ
แข็งแรงมากขึ้น และความสามารถของสารแอนโธไซยานินที่มีอยู่ในดอกอัญชัญยังเข้าไปช่วยเพิ่มประสิทธิภาพของดวงตา เช่น ตาเสื่อมที่เกิดจากโรคเบาหวาน โรคต้อหิน โรคต้อกระจก และยังทำให้เลือดไปเลี้ยงรากผมมากขึ้น ทำให้เซลล์รากผมแข็งแรงขึ้นอีกด้วย

การแพร่กระจายและถิ่นที่อยู่อาศัย
อัญชัน จะมีถิ่นกำเนิดอยู่ในแถบเอเชียเขตร้อน และได้ถูกนำไปแพร่พันธุ์ในแอฟริกา ออสเตรเลีย และในอเมริกา

ข้อควรระวัง
เคยฟังการบรรยายของท่านรองศาสตราจารย์พร้อมจิต ศรลัมพ์ ที่มหิดล ท่านบอกว่า อย่าให้น้ำอัญชันสีเข้มเกินไป เพราะจะทำให้ไตนั้นทำงานหนัก ในการขับสารสีจากอัญชันออกมานะครับ
… การใช้สมุนไพรต่าง ๆ จึงควรทำความเข้าใจและต้องใช้อย่างเหมาะสมนะครับ

สมุนไพร จาก Thaiherbtherapy.com